Troubling Archive

Een dag-lange bijeenkomst met presentaties, werkgroepen en discussies als deel van een lopend onderzoeksproject door Özge Acikkol, Gatari Surya Kusuma, Yen Noh, en Rifandi Nugroho, in samenwerking met Massimiliano Molona en Nora Sternfeld.

1 oktober 2022, 11-17 uur, BAK, basis voor actuele kunst, Utrecht 

Kan een archief ruimte bieden aan collectieve praktijk, in plaats van enkel een verzameling objecten?

Deze vraag houdt ons al langer bezig in onze praktijk. Een ruimte die herinneringen, gevoelens en worstelingen doet herleven, evenals stemmen en geesten, heeft wrijving met wat niet/archiveerbaar is, en beïnvloedt onze persoonlijke, sociale en culturele relatie met het archief. In dit opzicht kan een archief nooit volledig worden stopgezet, ingesloten, gefossiliseerd en gezuiverd, zelfs niet in een institutionele opzet. Het is een liminale ruimte, een vestibule van het collectieve onbewuste. Ons voorstel is om dergelijke ruimtes uit verschillende archieven te activeren, op een performatieve en samenwerkende wijze – ze vorm te geven, te verschuiven en te verontrusten. Dit omvat niet-lineaire en inheemse verhalen, meervoudige geschiedenissen en geografieën, en spectrale dissonanties. Het is ons collectieve streven om de archieven die al lang door ons hoofd spoken tot leven te brengen, door middel van een kritische lezing. Daarbij doorbreken we de sociale en historische lagen onder de oppervlakte en glippen we door de scheuren. Hoe komen we los van de verwachte blik van het archief? Wat kan een collectieve methodiek zijn om een ​​archief nieuw leven in te blazen zonder een vaststaand verhaal? Hoe luisteren we naar een archief? 

Özge Açıkkol, een lid van kunstenaarscollectief Oda Projesi, activeert voor de bijeenkomst het radioarchief van hun project 101.7 EFEM als getuige. 101.7 EFEM was een radioproject in 2005 dat het collectief samen met de kunstenaar Matthieu Pratt uitvoerde in hun woonplaats Galata, Istanbul, wiens buurt verschillende fasen en vormen van gentrificatie heeft ondergaan. Hoewel de uitzendingen qua ruimte beperkt waren, leidde dit project van een maand tot veel sociale evenementen en afspraken buiten de uitzending om. Deze extra aspecten zijn moeilijk te vatten door alleen het geluidsaspect van het archief, omdat het meerdere lagen heeft die uit meer bestaan dan de compositie van geluid. Açıkkol stelt de volgende vragen: Kan dit archief een hulpmiddel worden om de onvertelde en ongeschreven geschiedenis van deze plek en haar bewoners te communiceren en te bespreken? Hoe kan men een nieuwe gemeenschappelijke ruimte creëren door middel van deze immateriële archiefmaterialen? Kan het archief geldig zijn zonder geluid? 

Gatari Surya Kusuma put uit haar onderzoek naar de Javaanse spirituele gemeenschap van animisme en hun heilige moeras in Tulungagung in Oost-Java, Indonesië. Haar onderzoeksfocus ligt op de manieren waarop de verhalen over spiritualiteit die door de gemeenschap zijn geërfd, worden bewaard en vertaald in verzet tegen de aanhoudende extractivistische marmerwinning in de regio. Spiritualiteit wordt door de gemeenschap beschouwd als iets dat niet gekoloniseerd kan worden en dat aansluit bij historische verhalen. In de bijeenkomst deelt Kusuma haar ontmoeting met het fotografische rampenarchief van de gemeenschap en hun ecologische geschiedenis. Dit is een poging om hun inheemse kennis terug te winnen door middel van spiritualiteit en om de verhalen van het archief te behouden. Spiritualiteit is een startpunt van haar onderzoek, wat zorgt voor wederkerige relaties tussen mens en natuur, losgemaakt van het kapitalisme. Bovendien laat het de verhulde verbinding tussen de gemeenschap en de verhalen van het archief zien.  

Yen Noh werkt samen met een archief om het cyclische geweld van raciale en gender-identiteit aan te vechten, en probeert identiteit op een andere manier vorm te geven. Hier wordt Noh’s privé-collectie van kisaeng ansichtkaarten als uitgangspunt genomen. De term kisaeng verwijst naar sekswerkers die visueel vastgelegd, sociaal geconstrueerd en cultureel ge(re)produceerd werden door de Japanse koloniale regering van Korea in raciale, seksuele, etnische en hygiënische vertogen. De kisaeng werden vaak geïdentificeerd met Korea als een gekoloniseerde natie en zijn populair gemaakt om sekstoerisme voor niet-Koreanen te promoten. De geschiedenis van hun deelname aan feministische antikoloniale bewegingen, hun betrokkenheid bij het communisme en hun ondergrondse zelforganisatie – Sasang kisaeng, “ideologische kisaeng” – zijn echter sterk gemarginaliseerd en over het hoofd gezien. Noh houdt zich specifiek bezig met de historische tussenruimten tussen de representatieve zichtbaarheid van het koloniale archief van kisaeng en hun onzichtbare, clandestiene en niet-archiveerbare aanwezigheid. Tijdens de bijeenkomst houdt ze zich bezig met de ansichtkaartencollectie in een speculatieve nevenschikking met drie Sasang kisaeng figuren wiens geschiedenis onvolledig is. Noh probeert met deze personages datgene naar de oppervlakte te brengen wat het archief in eerste instantie heeft weggestopt: hun persoonlijkheid. 

Rifandi Nugroho is geïnteresseerd in de herdenkingspraktijken die hij leerde van zeevarende gemeenschappen in Indonesische wetlands als een pad naar de pedagogische verbeeldingen van het archief. Hun bewoning – zoals estuaria, moerassen, zand en koraalriffen – zijn liminale geografische gebieden die voortdurend verschuiven als gevolg van de getijden en het seizoen. In deze tussenzone tussen land en water dragen de zeevarenden hun herinneringen, geschiedenissen en kennis over via de nalatenschap van hun ruimtelijke praktijk, in plaats van via archiefmateriaal. Door gebruik te maken van audio- en beeldopnames van zijn veldwerk, wil Nugroho zijn plek-specifieke herinneringen verspreiden voor nieuwe collectieve verbeeldingen. Ondertussen vraagt hij zich af: wat voor soort mogelijke actualisering van herinneringen zou men kunnen uitwisselen als een conventioneel archief het niet langer overleeft in het water? 

— leden van Troubling Archive