Concerning “Knowledge Production” (Practices in Contemporary Art)

Concerning “Knowledge Production” (Practices in Contemporary Art) is een veelzijdig project dat bestaat uit onderzoek, discussiegroepen, een publicatie, een serie lezingen en gesprekken door en met kunstenaars, curatoren en wetenschappers, met daarnaast een serie voordrachten, filmvertoningen en presentaties die ingaan op actuele opvattingen van het begrip ‘kennisproductie’ binnen de hedendaagse kunstpraktijk.

Als men er vanuit gaat dat kunst kennis produceert, aan welke vorm van kennis refereren we dan? En nog essentiëler: Wat is kennis? Deze laatste vraag werd drie jaar geleden gesteld door kunsthistoricus Sarat Maharaj, toen wij hem vanuit BAK belden tijdens een publieke performance.1 Binnen die context werd hem gevraagd om een urgente kwestie waar hij op dat moment over nadacht, met het publiek te delen. Geformuleerd door een van de meest vooraanstaande protagonisten in het discours over kunst en kennis, leidde zijn vraag ons terug naar een zeer fundamenteel punt. De vraag als zodanig is uiteindelijk misschien niet te beantwoorden; toch herinnerde juist het stellen van de vraag ons aan de noodzaak om recente argumenten over de relatie tussen kunst en kennis kritisch te analyseren. Wij vatten het stellen van een schijnbaar eenvoudige vraag door Maharaj op als een bewering dat theorieën over kunst als kennisproductie gebaseerd zijn op een dubbelzinnig raadsel dat gevestigde betekenissen en meningen destabiliseert en om deze reden dit discours van nieuwe mogelijkheden kan voorzien. Dit stimuleerde ons om een gelegenheid te creëren die ons de ruimte zou geven om stil te staan bij deze zeer fundamentele (en daarom complexe) vraag en om de notie van kunst als kennisproductie als onderwerp van studie onder de aandacht te brengen. Concerning “Knowledge Production” (Practices in Contemporary Art)zoekt naar manieren om in een dergelijk forum te voorzien.

De grondslag van Concerning “Knowledge Production” (Practices in Contemporary Art) is de notie dat kunst niet het object van kennis is, maar dat kunst kennis produceert. Kunst als een manier van weten. Met andere woorden, deze serie dialogen is een onderzoek naar vormen van leren die ontwikkeld zijn rondom (en door middel van) zowel de artistieke praktijk als de receptie ervan – die betrekking hebben op het ‘doen’ en het ‘denken’ van kennis. Dit vereist het herzien van kunstgerelateerde kennistheorieën die in de afgelopen jaren geformuleerd werden als de dominante verhandelingen over kennisproductie, en het onderzoeken hoe deze uitgedaagd zijn door hedendaagse artistieke ontwikkelingen.

Om te beginnen moeten we ons echter distantiëren van de achtergrondruis van de ‘discours-industrie’ die op het gebied van de actuele kunst steeds sterker wordt, in de vorm van ontelbare gesprekken, lezingen, ‘platforms’, forumdiscussies en publicaties. De gewoonte om op een modieuze manier woorden als ‘discours’, ‘artistiek onderzoek’ en ‘educatie’ te gebruiken is als een tweesnijdend zwaard; hoewel de aandacht voor analyse en debat een positief fenomeen is, produceren dergelijke evenementen niet altijd diepgaand kritisch, artistiek en intellectueel werk. In plaats van een serieuze vertaling te zijn van nieuwe, opkomende prioriteiten in de hedendaagse kunst, worden deze manifestaties gemakkelijk verward met de strategieën van amusement en spektakel, en neigen ze meer naar de reproductie en herhaling van bestaande kennis, dan naar oprecht debat en het creëren van nieuwe ideeën. Zodoende komt een kritische vraag naar voren: hoe kan worden vermeden dat kennis wordt ‘tentoongesteld’?

De term ‘kennisproductie’ bevat in zichzelf al een taalkundig dilemma, en dit niet alleen omdat de term ‘productie’ de kern is van het hedendaagse kapitalisme. Hoe zouden we op een andere manier dan aan de hand van ‘productie’ de diepgaande relatie tussen kunst en kennis kunnen articuleren, om de gevestigde positie van kennis als een cruciaal economisch artikel binnen de ‘kenniseconomie’ ter discussie te stellen? Simon Sheikh suggereert dat “one has to move beyond knowledge production into what we can term spaces for thinking.” 3 Terwijl kennis geassociëerd wordt met gedisciplineerde structuren, “thinking is… meant to imply networks of indiscipline, lines of flight and utopian questionings.”

Concerning “Knowledge Production” (Practices in Contemporary Art) streeft ernaar de positie (of ‘denkruimte’) die kennisproductie in de hedendaagse kunst inneemt te overdenken. Vanwege de complexiteit van dit onderwerp, isConcerning “Knowledge Production” (Practices in Contemporary Art) niet op zoek naar exacte definities, noch naar een beperking van het onderzoeksveld. De vraag die we aan het begin van deze inleiding introduceerden blijft daarom onbeantwoord en bewust onvolledig.

Het lijkt onmogelijk te ontkennen dat de retoriek omtrent ‘kunst en kennis’ in het veld van de hedendaagse kunst alomtegenwoordig aanwezig is. Wij staan kritisch tegenover de oppervlakkige, modieuze manier waarop het begrip ‘discours’ op dit gebied vaak wordt aangeroepen. Desalniettemin onderzoeken wij deze kwesties door middel van weer een andere reeks discursieve activiteiten, zoals discussies, lezingen en voordrachten. Hoe kunnen we dit onderwerp, in een context waarin het gebruik van termen zoals ‘kennisproductie’ gemeengoed is, vanuit een fundamenteel andere positie benaderen? Het kan zijn dat het niet langer mogelijk is om ‘kennisproductie’ in de kunst te bestuderen zonder de methodiek te overwegen die elke studie met zich meebrengt, hetgeen verplicht tot een vorm van zelfkritiek. Dit hoort bij de risico’s die wij bereid zijn te nemen, niet in de laatste plaats om andere mogelijkheden die zich aan ons voordoen te overwegen. We stellen ons open voor een kritische analyse van onze eigen werkpraktijk. Dit impliceert, metaforisch gezegd, dat wij ons eigen werk tot onderwerp van onderzoek maken. Met dit project hopen we de manier te onderzoeken waarop de interesse van BAK voor theorie, het intellectuele discours en hedendaagse politieke onderwerpen nieuw potentieel gegeven kan worden.

In de kern van onze praktijk staat de notie dat kunst een plaats voor overdenking is. En hoewel kunst een veel breder gebied beslaat dan wat ooit door taal alleen kan worden verwoord, blijft het desondanks voor ons een cruciale taak om te proberen de complexiteit van kunst theoretisch te onderzoeken. Dit is, naar onze mening, precies waar kunst een kritische positie en potentie – hoe vluchtig en incompleet dan ook – kan innemen in de hedendaagse wereld.

Binna Choi, Maria Hlavajova, Jill Winder

1 Now What? Dreaming a better world in six parts, deel drie: The World Question Center (Reloaded), 1 november 2003, een publieke performance naar een concept van James Lee Byars, curator: Jens Hoffmann.
2 Twee voorbeelden die deze opkomst markeren, zijn documenta X en 11; beide droegen bij aan de verwoording van deze dominante verhandeling over kennisproductie met hun respectievelijke tentoonstellingen en begeleidende op discours gebaseerde evenementen (100 days–100 guests bij documenta X en de ‘platforms’ van documenta 11).
3 Simon Sheikh, “Spaces for Thinking. Perspectives on the Art Academy”, Texte zur Kunst, nr. 62 (juni 2006), beschikbaar op www.textezurkunst.de (geraadpleegd 28 september 2006).