Call the Witness

De kunstenaar en architectuurvisionair Constant Nieuwenhuys bedacht in de jaren 1956-1958 het Ontwerp voor een zigeunerkamp, een bijzondere geste van gastvrijheid jegens het Romavolk. De schilder Giuseppe Pinot-Gallizio stelde zijn landgoed in de stad Alba beschikbaar als toevluchtsoord aan Roma-families die uit verschillende delen van de Piedmonte waren verdreven. Constant ontwierp op uitnodiging een architecturaal concept gebaseerd op de nomadische levenswijze van de Roma, dat niet alleen een hommage was aan deze Piedmontese Roma, maar radicaler dient te worden opgevat, als een opvatting van een nieuwe manier van leven voor iedereen. Het Roma-volk werd hier gezien als symbool van een allesomvattende gemeenschapsconditie. Tegenwoordig zou je kunnen zeggen dat ook wij, net als de Roma, in en buiten de heersende hegemonie gevangen zijn, dat we ‘weer nomaden moeten worden die over de wereld zwerven, niet op zoek naar rust maar op zoek naar dynamische beweging’ (Constant). Constants maquette, een open systeem van flexibele elementen en spiralende kabels op een cirkelvorming platform, biedt een radicale uitnodiging tot anders-zijn, een attractieve en noodzakelijke mogelijkheid van een andere en betere wereld.

Ruim vijftig jaar later is er nog steeds weinig voortgekomen uit dit genereuze artistieke experiment en intellectueel denken van Constant. De Roma-gemeenschap wordt niet gezien als toonvoorbeeld van een exemplarische levenswijze. In plaats daarvan worden in het huidige Europa vingerafdrukken genomen van de Roma-gemeenschap en andere uitgestoten bevolkingsgroepen – van gastarbeiders tot vluchtelingen – ten behoeve van etnische registratie, worden Roma met geweld gerepatrieerd naar hun ‘landen van herkomst’, of zijn ze onderdeel van lokale databanken in vele Europese landen, om maar een paar politieke gebeurtenissen van de laatste tijd te noemen.

Deze huidige situatie confronteert de kunst en intellectuele praktijk met een hernieuwde urgentie. De tentoonstelling Call the Witness, waaraan zeven bijzondere kunstenaars deelnemen die actief vanuit hun Roma-identiteiten werken en deze ook ontstijgen, is ons antwoord op deze urgentie. Hun werken zijn ‘getuigenissen’, die in hun eigen specifieke taal getuigen van vroeger leed (zoals de Holocaust) en van tegenwoordige en toekomstige angsten, die nauw verbonden lijken met het bestaan van de Roma in onze wereld. Elk van deze kunstenaars zoekt naar andere mogelijkheden, en stelt ons vanuit de Roma-werkelijkheid voor hoe de dingen anders zouden kunnen zijn.

De tentoonstelling en de documentatiezaal geven inzicht in Constants ‘getuigenis’ van de levenswijze van de Roma en maken deel uit van een onderzoekstraject dat leidt naar het door BAK georganiseerde Roma-paviljoen van de 54ste Internationale Biënnale van Venetië 2011 als collateral event. In opdracht van de Open Society Foundations en op locatie in het Palazzo Zorzi waar het UNESCO Venetië Kantoor is gevestigd, zal het Roma-paviljoen figureren als een tentoonstelling die gaandeweg zal veranderen door de stroom van toegevoegde getuigenissen in de vorm van kunstwerken, performances, lezingen en gesprekken van kunstenaars, filosofen en politici. Hier zal de situatie van de Roma en de Roma-kunst als symbool voor de hedendaagse wereld worden beschouwd en er kan in solidariteit worden nagedacht over een hoopvollere toekomst.

Graag maak ik van deze gelegenheid gebruik om iedereen te danken die bij de realisering van deze tentoonstelling betrokken was, in het bijzonder de curator Suzana Milevska (die het idee en de titel Call the Witness heeft bedacht en de basis heeft gelegd voor de realisatie van het Roma Paviljoen in Venetië), kunst- en architectuurhistoricus Tom McDonough, het hele team van BAK en uiteraard de deelnemende kunstenaars voor hun inspirerende en betekenisvolle werk.

Maria Hlavajova

A text accompanying the group exhibition Call the Witness, curated by Suzana Milevska and on view at BAK from 22 May till 24 July 2011. For more information regarding the exhibition, as well as the collateral event of the same name, organized within the framework of the 54th International Art Exhibition – La Biennale di Venezia 2011, see here.